Basın, medya ve sosyal medyada yapılan yorumların etkisiyle birçok vatandaş ekonomi bilimini bilmeden faiz artırımının gerekli olduğunu savunur hâle geldi.
Enflasyonla mücadele kapsamında faiz artırımı yapıldığı takdirde piyasada adım adım neler yaşanabileceğinin bir simülasyonunu yapalım.
Öncelikle biraz geçmişe gidelim. Çünkü enflasyonun bu kadar hızlı yükselmesinin ve devam etmesinin bazı nedenleri var.
Enflasyonun iki temel nedeni vardır. Biri talep diğeri ise maliyet.
Maliyet enflasyonu herkesçe malum. Bir malın maliyeti artarsa o malın fiyatı artar.
Peki, son dönemde maliyet enflasyonuna neden olan etkenler nelerdi?
Özellikle enerji gibi ana girdi olan emtiaların fiyatlarındaki artışlar olarak söyleyebiliriz.
Küresel enerji fiyatlarını artıran bazı nedenler vardı. Özellikle Paris İklim Antlaşması sonrasında AB ve ABD’nin etkisiyle fosil yakınların kullanımını azaltmak için yatırımların azaltılması önemli bir etken oldu. Pandemi sebebiyle iki yıl boyunca eve kapanmaya bağlı olarak talep daralması yaşandı. Aşının bulunması ve yaygınlaşmasıyla tedbirler gevşetilince yaşanan talep patlaması enerji fiyatlarını da artırdı. Sonrasında ise Rusya-Ukrayna savaşı sebebiyle karşılıklı yaptırımların uygulanmasının enerji fiyatlarına yansıması oldu.
Diğer taraftan emtia fiyatlarını artıran en önemli etken ise ABD Merkez Bankasının pandemi döneminde karşılıksız olarak basıp dünyaya dağıttığı dolar olduğunu belirtmekte fayda var. Pandemi döneminde basılıp dağıtılan dolarlar tedbirlerin gevşetilmesiyle birlikte talep patlamasına neden oldu. Bu da tüm emtia fiyatlarında artışa neden oldu.
Türkiye de tüm dünyada olduğu gibi ithal etmek zorunda kaldığı emtia fiyatlarında yaşanan artıştan etkilendi ve enflasyonun maliyet ile ilgisi olan süreci yaşamaya başladı.
Yine o dönem ekonomi güvenliğini artırmak amacıyla uygulanmaya başlanan ekonomi modeli kapsamında döviz kuru da artınca enflasyon daha hızlı yükselmeye başladı. Enflasyon yükselmeye başlayınca bu defa vatandaşlar fiyatların daha fazla yükseleceği beklentisiyle ihtiyacı olan veya olacağını düşündüğü ürünlere talebi artırdı.
Peki, bu talebi nasıl artırdı vatandaşlar?
Yine basın, medya ve sosyal medyada yapılan yorumlar sebebiyle faiz oranlarının enflasyondan düşük olmasına bağlı olarak borçlanarak talep artışı gerçekleşti. Kredi kartlarından nakit avans çekildi, kredi kartı borçlarının tamamı değil asgari tutarları ödendi ve talep sürekli artırıldı. Bu durum talep enflasyonuna neden oldu. Tabi o çekilen nakit avanslar dolar, altın ve hisse senetlerine de gitti ve orada da yükselişi tetikledi…
Şimdi faiz artışını yaparak piyasada nasıl bir etki oluşturacağına bakalım.
Faiz oranları artırıldığında piyasada borçlanmanın maliyeti artacaktır. Kredi kartları ve nakit avans faiz oranları da beraberinde artacaktır.
Şimdiye kadar düşük olarak ödenen asgari tutarlar artık artmaya başlayacaktır.
Borçlanmanın maliyeti arttıkça talep azalmaya başlayacak, talep enflasyonu düşmeye başlayacaktır. Alışverişler azalacak ve piyasada daralma başlayacaktır.
Piyasada yaşanan daralma sebebiyle bazı işletmeler kapanmak zorunda kalabilir. Çünkü eskisi gibi talep olmayacaktır…
Kapanan işletmeler ve azalan talebe bağlı olarak iş yerleri işçi çıkarmaya başlayacaktır. Çünkü o kadar satış olmadığından eleman ihtiyacı azalacaktır.
Artan işsizliğe bağlı olarak piyasada talep daha fazla daralacak ve talep enflasyonu düşmeye devam edecektir.
Faiz oranlarının artmasıyla birlikte sermaye sahibi olanlar üretim gibi sıkıntılı bir süreç olmadığı için tasarruflarını faize yatıracaktır. Kiri, pası, tozu, işçi derdi olmadan sahip olduğu sermayeye yüksek faiz oranıyla rahat bir getiri elde edecektir. Borçlanma maliyetleri de zaten yüksek olduğu için yatırımlar azalacak ve genç nüfusun iş gücüne katılımlarının da artmasıyla birlikte işsizlik daha fazla artacaktır.
Artan faiz oranlarının yabancı yatırımcıyı ikna etmesi sağlanırsa döviz kurunda görece rahatlama sağlanır.
Artık fiyat artışları yavaşlamış olur.
Ancak işsizlik artacağı için fiyatı arttığı için almakta zorlandığını söyleyen birçok kişi çalışacak bir işe sahip olmadığı için hiç alamayacak hâle gelecektir. Fiyatı ucuz da olsa alamayacaktır çünkü çalışacak bir işi yoktur.
Faiz artırımının piyasaya nasıl bir etkisi olabileceğinin simülasyonunu anlatmaya çalıştım. Umarım vatandaşlar enflasyonla mücadele kapsamında faiz artırılması gerektiğini savunan sermaye sahiplerinin etkisinden kurtulup bu düşüncelerini tekrar gözden geçirirler…
