Şekerli içeceklerin sağlığa zararlı olduğu bilim insanları
tarafından kanıtlanmıştır. Harvard TH Chan Halk Sağlığı Okulu'nda Sağlık
Sosyolojisi Profesörü Steven Gortmaker’ın da vurguladığı gibi şekerli içecekler
insanları yavaş yavaş öldürmektedir.
Her ne kadar kulağa korkunç gelse de şekerli içecekler bir
tür sigara gibidir. Kötü etkiler kısa vadede görünmezken, kilo artışı yıllar
içinde birikerek adeta kartopu etkisi gibi kendinizi 30-40 yıl sonra obez olarak bulabilirsiniz.
Peki Şekerli
İçeceklerin Tüketimi Nasıl Sınırlandırılmalı?
Her ne kadar sosyal sorumluluk çerçevesinde bilinçlendirme
yapılsa da zararlı tüketimlerin azaltılması için daha etkili uygulamalara
geçmek gerekebilir. Gortmaker, şekerli içeceklerin tüketimini azaltmak için
vergilendirmenin doğru bir politika olduğunu belirtmektedir. Amerika’da ve bazı
Avrupa ülkelerinde uygulanan bu vergi “soda taxes” olarak isimlendirilmektedir.
Detaylı bilgi için buraya tıklayabilirsiniz.
Aynı vergi türevi ülkemizde de ÖTV olarak uygulanmaktadır.
Böylece kişi meşrubat içeceğinin alımı için ek bir miktar olarak para
ödemektedir. Avukatlar, sosyologlar, ekonomistler soda vergisinin sağlıklı
beslenme ve iyi yaşam tarzını benimseme noktasında fayda sağlarken ülke
ekonomisine de getiri sağladığını ortaya koymakta ve bu politikayı
savunmaktadırlar.
Örneğin; Gortmaker, sigara tüketimini azaltmak için de aynı
politikanın uygulandığını ve faydasının görüldüğünün altını çizmektedir. Klinik
Hukuk Profesörü ve Harvard Hukuk Fakültesi Gıda Hukuku ve Politika Kliniği
başkanı Emily Broad Leib da uygulamaya destek vermekte ve elli yıl önce
Amerikalıların % 1'inden daha azının Tip 2 diyabet hastası olduğunu
belirtmektedir. Şimdi ise Tip 2 Diyabet %10’a yaklaşan vahim bir tablo ile
karşımıza çıkmaktadır. Leib’ın da belirttiği gibi bu, Amerikada’ki ciddi bir
sağlık krizini ortaya koymaktadır. Ülkede artan obezite ve diyabet oranları
nedeniyle tüketimde kısıtlama olması için vergi alınma yoluna gidilmiştir.
Soda Vergisi Gerçekten Fayda Sağlıyor mu?
Chicago Illinois Üniversitesi’nin, Amerika’da Cook
County'deki içecek satışları üzerine yaptığı bir araştırma, 2017'de dört ay
boyunca ilçede şekerli içeceklere ons başına bir kuruş vergi uyguladığında
vergilendirilen içeceklerin alımlarının % 21 azaldığını göstermiştir.
Chicago Halk Sağlığı Okulu Illinois Üniversitesi
araştırmacıları tarafından yürütülen çalışmanın bulguları Annals of Internal
Medicine bülteninde yayınlanmıştır.
Bu çalışma, Cook County'nin 2017 şekerli içecek vergisinin
hem amaçlanan hem de amaçlanmayan etkisini kapsamlı bir şekilde değerlendirdi
ve verginin, Tip II diyabet gibi kronik hastalıklara katkıda
bulunduğu bilinen birçok içeceğin tüketimini azaltmada etkili bir yöntem
olduğunu gösterdi.
Soda Vergisinin Net
Mal Olarak Fayda Sağladığı Bulundu
New York Üniversitesi ekonomistlerden oluşan bir ekip, soda
vergilerinin,- sağlık yararları ve tüketici davranışlarının analizine dayalı
bir değerlendirmede "net mal" olarak hizmet ettiği sonucuna
varmıştır. Uzun süredir devam eden sigara vergilerine benzer avantajlar gören
çalışma, aynı zamanda tüketimi sınırlandırma konusunda mevcut pek çok
politikadan çok daha etkili politika parametreleri de sunuyor. Örneğin bir
sosyal sorumluluk projesi soda vergisi kadar tüketimi sınırlandırmada etkili
olamıyor.
New York Üniversitesi, Pennsylvania Üniversitesi'ndeki
Wharton Okulu ve California Üniversitesi, Berkeley'deki araştırmacılar
tarafından yapılan analiz, Ulusal Ekonomik Araştırma Bürosu (NBER) çalışma
raporu olarak yayınlandı.
New York Üniversitesi'nden Hunt Allcott, Wharton'dan Benjamin
Lockwood ve Berkeley'den Dmitry Taubinsky isimli araştırmacılar, çalışmalarının
şekerli içeceklerin sağlığımız için kötü olduğunu açıkça ortaya koyduğunu
belirtiyorlar. "Çalışmamız, bir vergi uygulayıp uygulamamamız gerektiğine
dair genel ekonomik mantığı değerlendirmek için bir sonraki adımı atıyor.
Ekonomik bir çerçeve kullanarak, sodanın vergilendirilmesinin topluma net
faydalar sağladığını gösteriyoruz" diyorlar.
Araştırmacılar, ülke çapında bir soda vergisinin her yıl
topluma 7 milyar dolar net fayda sağlayacağını tahmin ediyor
Araştırmacılar, soda vergilerinin hem düşük hem de yüksek gelirli insanlara fayda sağladığını tahmin ettiklerini belirtiyorlar. Düşük gelirli insanlar daha çok şekerli içecek içer ve dolayısıyla soda vergisi onların tüketimini sınırlar. Böylece sağlıklarına da daha az soda içmek sayesinde daha fazla fayda sağladığını vurguluyorlar.
Araştırmacılar ayrıca eyalet düzeyindeki vergilerin, San Francisco, Philadelphia ve diğer ABD şehirlerinde uygulananlar gibi şehir düzeyindeki vergilerden bile daha etkili olacağını keşfettiler. Arizona, California, Michigan ve Washington'da vergi kısıtlaması eyalet bazındaki daha etkili faydaları beraberinde getirmiştir.
Araştırmacılar, soda vergilerinin eyaletler bazında olmasının, hem daha fazla insanı kapsadığını hem de şehrin hemen dışında vergisiz soda satın almayı azalttığını belirtiyorlar. Böylece, verginin eyalet düzeyinde olması şehir düzeyinde olduğundan daha fazla fayda sağladığını gözlemlediklerini belirtiyorlar.
Uygulamanın Sağladığı
Faydalar Olumsuzlukları Aşıyor
Muhalifler soda vergisi uygulaması nedeniyle devleti bir nevi
“dadı devleti” olarak nitelendirmektedirler. Bunun bireysel özerkliğe bir
saldırı olduğunu ayrıca uygulamanın yerel işletmelere zarar verdiğini
söylüyorlar. Diğer yandan soda vergisi uygulamasının Amerikada’ki ciddi sağlık
krizini çözme yolunda etkili bir uygulama olduğu görülmektedir. Araştırmacıların
da vurguladığı gibi, ortalama olarak 12 onsluk bir kutu kola içmenin, kişiye
yaklaşık 10 sent sağlık masrafı getireceğini tahmin ediyorlar. O yüzden soda
vergisinin toplumsal faydası gerçekten de olumsuz denebilecek sonuçları kat kat
aşıyor. Ciddi sağlık sorunlarını çözme noktasında mevcut şartlarda etkili bir
çözüm yolu olmayı sürdürüyor.
Aynı vergi türevinin ülkemizde ne tür sonuçlara yol açtığını
görmek konuyu çok boyutlu analiz etmede önem taşımaktadır. Maliye Bilim Uzmanı
Ersan Özkan ve Dr. Öğretim Üyesi Simla Güzel'in de belirtiği gibi ülkemizde
obezitenin ekonomik maliyetlerine ilişkin fazla çalışma bulunmamaktadır. O
yüzden obezitenin ekonomik maliyetleri ve obezite ile mücadelede ekonomi
politikalarını ele alacak çok boyutlu akademik çalışmalar yapılması önem taşımakta.
Ülkemizde söz konusu çalışmaların bir parçası olarak şekerli meşrubatlarda
uygulanan ÖTV vergisinin ne tür sonuçlara yol açtığını fayda boyutunu da analiz
edecek çalışmalara ihtiyaç var.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
https://www.sciencedaily.com/releases/2019/05/190520081918.htm
https://www.sciencedaily.com/releases/2020/02/200225101318.htm
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/458052
NİL GÜREL
BAĞIMSIZ ARAŞTIRMACI ve
AKADEMİK ÇALIŞMACI
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder